Een mond vol!
Krijgt de mondzorg voor ouderen voldoende aandacht
Auteur; Kayleigh Verhoeven, gepubliceerd 17-6-2016
Wat is mondzorg? 'Mondzorg is gericht op het gezond houden van de mond en de omliggende weefsel's. Deze omschrijving geeft de Nederlandse Zorgautoriteit aan mondzorg in de marktscan mondzorg-juni (NZARapport, 2012) .
Veel zorgverleners zien het wassen van mensen als vanzelfsprekend, mondverzorging echter niet. Uit een rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) komt naar voren dat 60% van de medewerkers onvoldoende kennis bezit ten aanzien van mondverzorging. Slechte mondgezondheid kan nare gevolgen hebben voor de zorgvrager. Het leidt tot ontstekingen die gepaard gaan met veel ongemak en pijn. De IGZ kreeg en krijgt regelmatig signalen over de slechte kwaliteit van de mondzorg in de ouderenzorg, dit is aanleiding geweest to nader onderzoek. In het rapport dat de IGZ in 2014 uitbracht worden deze signalen bevestigt (Inspectie voor Gezondheidszorg, Kwaliteit mondzorg in verpleeghuizen onvoldoende, 2014). Mondzorg is dan ook erg bepalend voor de kwaliteit van leven van de cliënt.
Hoe is het gesteld met de mondzorg voor ouderen in Nederland
De mondgezondheid van veel ouderen in ons land, met name in verzorg- en verpleeghuizen, is slecht. Vanaf 65 jaar heeft 50% één chronische aandoening. Vanaf 75 jaar heeft 33% meer dan één chronische aandoening (Dony-Nabbe A, 2015).
Deze groep ouderen vanaf 75 jaar met meer dan één chronische aandoening worden bestempeld als 'Kwetsbare ouderen'. Kwetsbare ouderen verschillen van gezonde ouderen, doordat ze vaker geconfronteerd worden met (combinaties van) specifieke belemmeringen op het fysieke, psychische en sociale vlak. Ze hebben, vaak in toenemende mate, last van verschillende klachten (Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering, RIVZ 2011).
Cliënten hebben daardoor vaak onnodig veel pijn, moeite met het op peil houden van hun voedingstoestand en infecties in of aan de mond brengt gezondheidsrisico's met zich mee. Monddroogte is ook een onderdeel van mondgezondheid. Veel ouderen hebben hier last van maar niet altijd weten zorgverleners wat de oorzaak en dus oplossing is.
De slechte mondzorg door de ouderen zelf kan te wijten zijn aan de hoeveelheid hulp die ze al vaak nodig hebben bij dagelijkse activiteiten zoals; wassen, aankleden, innemen van medicijnen enzovoorts, waardoor ze het lastig vinden ook hier hulp voor te vragen. Schaamtegevoel speelt ook een mogelijke rol (Hoeksema, 2014).
Oorzaken van problemen in de mondzorg
In 2000 meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek(CBS Statline) dat 84% van de bevolking nog (gedeeltelijk) eigen tanden en kiezen heeft, in 2009 was dit 88%. Door een verbeterde preventieve en curatieve mondzorg daalt het percentage ouderen dat een volledige gebitsprothese heeft. Steeds meer ouderen beschikken tot op hoge leeftijd over een eigen (rest) gebit (Inspectie voor Gezondheidszorg, Kwaliteit mondzorg in verpleeghuizen onvoldoende, 2014). Je kunt dus stellen dat het goed gaat met de mondzorg in Nederland.
Het percentage Nederlanders dat minstens een keer per jaar naar de tandarts gaat, is tussen 1981 en 2002 gestegen van 60 naar bijna 80 procent. Het jaarlijkse gemiddelde aantal tandartscontacten per Nederlander in 2002 was 2,2. Dit aantal was de laatste twee decennia redelijk stabiel(KNMT Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde, 2012-2016).
Een volledige prothese komt steeds minder voor bij onze ouderen zoals hierboven beschreven. Dat houdt in dat steeds meer kennis wordt verwacht ten aanzien van mondzorg van zorgprofessionals zowel in verzorgingshuizen als zorgverleners in de thuiszorg.
Zorgverleners hebben echter onvoldoende kennis en kunde ten aanzien van mondzorg. Ook wordt het steeds moeilijker voor patiënten om bij hun tandarts op controle te gaan vanwege verminderde mobiliteit of begeleiding die met hen mee kan.
Het ontstaan van deze grotere vraag naar kennis ten aanzien van mondzorg is ontstaan doordat gebitsslijtage, de aanwezigheid van orale implantaten en geavanceerde uitneembare en/of vaste prothetische voorzieningen de mondgezondheid complexer maakt. Dit maakt de mondverzorging door de cliënt zelf of door een zorgmedewerker ingewikkelder. Bij zorgafhankelijke kwetsbare ouderen, die vaak ook met psychogeriatrische problemen te kampen hebben, is de communicatie vaak moeizaam.
Daarnaast staat deze groep cliënten de mondzorg niet altijd toe. Dit maakt de mondzorg nog complexer (Inspectie voor Gezondheidszorg, Kwaliteit mondzorg in verpleeghuizen onvoldoende, 2014).
Uit het rapport van de IGZ trekken zij de conclusie, op basis van hun onderzoek, dat ruim 60% van de medewerkers in verzorgingshuizen over onvoldoende kennis en vaardigheden beschikt voor het verrichten van goede mondzorg. Mondzorg bleek ook geen vast onderdeel te zijn van het scholingsplan. Ook werden zorgverleners amper of niet bijgestaan door een aandachtsfunctionaris mondzorg als deze al aanwezig was.
Een mogelijk oorzaak van slechte mondgezondheid is monddroogte.
Monddroogte is ook een veel voorkomend probleem bij ouderen waar veel last van ondervonden wordt. Monddroogte kan een gevoel zijn of een daadwerkelijke constatering. Oorzaken van monddroogte zijn onder andere; medicatie gebruik, ziekte van Sjögren, bestraling, leeftijd en angst/depressie. In 50% van de gevallen waarbij medicatie de oorzaak is gaat het om diuretica(=vochtafdrijvende medicatie) (Dony-Nabbe, A, 2015).
Gevolgen van slechte mondzorg
Als zorgverlener willen we allemaal hetzelfde en dat is zorgen voor de persoon die je hulp nodig heeft. Echter kunnen de gevolgen van slechte mondzorg daar een vervelende invloed op uitoefenen.
Het kan leiden tot isolement ten gevolg van slechte mondgeur, verslechterde voedingstoestand door pijn en parodontitis(=tandvlees ontsteking) om maar enkele gevolgen te noemen. Slechte mondzorg kan dus verschillende vervelende gevolgen hebben voor de zorgvrager. Een slechte mondgezondheid verhoogd de kans op longontsteking, aderverkalking en hart en vaatziekten. Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat mensen met een slechte mondhygiëne of parodontitis een hoger risico lopen om hersenaandoeningen zoals dementie en de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen ("Gevaarlijke gaatjes”, artikel in Elsevier magazine van 18 januari 2014, pagina 71 en 72).
Bij het dragen van een prothese kan onder de prothese een candida(=schimmelinfectie) ontstaan met dezelfde gevolgen als bovenstaand.
Mogelijke oplossingen
Vanuit bovenstaande tekst kan geconcludeerd worden dat voor betere mondzorg geen 'kant klare' oplossing bestaat. Het is van vele factoren afhankelijk; de gesteldheid van de kwetsbare oudere, de kennis van de professional, de ernst van klachten en de wensen van de zorgbehoevende.
Enkele praktische oplossingen op een rijtje gezet:
- Structureel inventariseren wat de kennis van mondzorg is binnen je team.
- Het aanwijzen van een aandachtsfunctionaris mondzorg.
- Scholingsprogramma's aanvragen bij je organisatie, bijvoorbeeld met behulp van E-Learning modules of voorstellen iemand uit te nodigen om een scholing te geven.
- Werk samen met tandzorg specialisten zoals; de tandarts, mondhygiënist en paradontist.
- Om aandacht te vragen van zorgverleners voor mondzorg is het nodig bekendheid te geven aan scholingsprogramma's zoals; (h)oud de mond gezond! Ook het aanbieden van praktische tools zoals; poetsinstructie kaarten en standaardkaarten mondverzorging met individuele adviezen voor cliënten verzorgd door specialisten.
Samenvatting
Mondzorg is bepalend voor de gezondheid van ouderen. Echter door onvoldoende scholing en dus kennis bij onze zorgprofessionals zien we door slechte mondzorg de gezondheid van onze ouderen daaronder gebukt gaat. Slechte mondgezondheid is in potentie een nieuwe ‘geriatrische reus’ voor kwetsbare en zorgafhankelijke ouderen.
Als zorgprofessional kun je daar verandering in brengen door aandacht te vragen voor het onderwerp mondzorg.
Bronnenlijst
- Dony-Nabbe, A (2015). Een andere koers. Denkbeeld (juni 2015)
- "Gevaarlijke gaatjes”, artikel in Elsevier magazine van 18 januari 2014, pagina 71 en 72.
- Hoeksema A.R, Vissink A, Raghoebar G.M, Meijer H.J.A, Peters L.L, Arends S, Visser A (2015).
- Inspectie voor Gezondheidszorg (2014). Kwaliteit mondzorg in verpleeghuizen onvoldoende.
Mondgezondheid van kwetsbare ouderen: een inventarisatie in een verpleeghuis in Noord-Holland.
- Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (2012-2016), Staat van de mondzorg. Geraadpleegd op 14-04-2016, van http://www.staatvandemondzorg.nl/vraag-naar-mondzorg.
- Nederlandse Zorgautoriteit (2012). Marktscan Mondzorg-juni weegave van de markt tot en met maart 2012.
- Niesten, D (2015). Mondzorg voor kwetsbare ouderen: de situatie vanuit het perspectief van ouderen. In D Niesten(Red). Het tandheelkundig jaar 2016(pp 2), Houten, bohn stafleu van loghum.
- Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering, RIVZ 2011.