“Een delier wordt in de thuissituatie niet snel genoeg herkend!”

 Auteur; Niels Mennen, gepubliceerd op 17-06-2016

 

Inleiding

Als verpleegkundige in de wijk rijd ik op een ochtend mijn route. Op een gegeven moment wordt ik gebeld door de receptie van een verpleeghuis bij mij in de buurt. Een klant waarvoor ik zorg draag staat in haar pyjama aan de balie en vraagt waar haar dochter is die vannacht is bevallen van een baby. “Ze moet hier toch echt in dit ziekenhuis liggen” benoemd mevrouw. “Ik weet het zeker.”

Mevrouw is in de leeftijd van 94 jaar en bekend met beginnende dementie. Mevrouw is nog  zelfstandig. Dagelijks heeft mevrouw  één zorgmoment voor haar bloedverdunners, voor haar overige medicatie gebruikt mevrouw de Medido. Verder helpen de kinderen mevrouw met het doen van de boodschappen, de was en het bereiden van de maaltijden.
Het gedrag wat mevrouw vanochtend laat zien roept bij mij een niet pluis gevoel op. Mogelijk maakt mevrouw een delier door.

Heeft de thuiszorg voldoende mogelijkheden om optimale zorg te leveren bij een delier? Vraag ik mezelf af wanneer ik mevrouw te woord sta en probeer gerust te stellen.

 

Beschrijving

 

Een delier/ delirium is een acute verwardheid welke enkele uren tot weken kan duren. De hersenen zijn tijdelijk niet in staat om prikkels samen te voegen tot een logisch, samenhangend beeld van de werkelijkheid. Het bewustzijn is gedaald wat desoriëntatie met zich mee brengt. 
Een delier heeft altijd een somatische oorzaak bijvoorbeeld een urineweginfectie waarbij het van belang is dat deze wordt behandeld. Wanneer de somatische oorzaak behandeld is zal het delier ook snel verdwijnen. Vaak komt een delier voor bij ouderen boven de 70 jaar van wie de algemene dagelijkse levensverrichtingen tijdelijk verstoord zijn. (MGM Olde Rikkert, 2016)

Een delier wordt door 30/60 % van de verpleegkundigen niet herkend, vaak wordt een delier verward met dementie of een depressie. Dit omdat de symtomen van de verschillende vormen van een delier in het eerste opzicht lijken op die van dementie of een depressie. Bij deze twee ziektebeelden kunnen ook concentratieproblemen voorkomen en kunnen mensen de oriëntatie kwijt zijn. (B. Buurman, 2007)

Er zijn twee verschillende vormen van een delier; de hyperactieve vorm uit zich voornamelijk in onrustig gedrag, plukkerig, de verwardheid neemt vaak toe in de avond, nauwelijks slaap. Ook kan de client geagiteerd overkomen en heeft deze last van wanen/ hallucinaties.
De apathische/ hypo actieve vorm uit zich voornamelijk in sufheid, veel slapen, passief en reageert inadequaat.
Ook kan men last hebben van beide vormen, hierbij zijn de symptomen van beide vormen wisselend aanwezig.

 

Oorzaken

Meestal gaat het om een samenkomst van factoren dat bij het ontstaan van een delier een rol speelt:

• De belangrijkste factoren zijn:
  • overmatig medicijngebruik (intoxicatie), bepaalde (combinaties van) medicijnen (opiaten zijn een voorbeeld, of juist het stoppen ervan (onttrekking),
  • uitdroging (dehydratie) en
  • ontstekingen aan urinewegen of luchtwegen

Andere mogelijke oorzaken zijn:

• In het verleden opgelopen hersenletsel, zoals een hersenschudding of hersenbloeding / CVA.
• Mensen die al eerder een delier hebben gehad, hebben meer kans opnieuw een delier te krijgen onder soortgelijke omstandigheden.
• Lichamelijke aandoeningen zoals:
  • suikerziekte (diabetes mellitus) die niet goed onder controle is,
  • kanker,
  • een hartinfarct,
  • ondervoeding,
  • koorts of gebrek aan slaap.
• Cliënten in de terminale fase.
• Een operatie of ongeval (bijvoorbeeld na een gebroken heup of hersenschudding als gevolg van een val).
• Teveel of een combinatie van bepaalde medicijnen: bijvoorbeeld opiaten, slaappillen, geneesmiddelen tegen parkinson of hartritmestoornissen en antidepressiva.
• Het verblijven in een andere, voor de cliënt vreemde omgeving (bijvoorbeeld verhuizing naar een verpleeg- of verzorgingshuis of opname in een ziekenhuis) kan de kans op het ontwikkelen van een delier vergroten. (www.btsg.nl, 2016)

 

Gevolgen

Uit eerder onderzoek was echter al gebleken dat van een groep van 117 delirante personen 25 procent een hypoactief delier doormaakte, twintig procent de hyperactieve variant en de overige onderzoek deelnemers de gemengde vorm. Uit vergelijking van deze cijfers valt af te leiden dat de kans reëel is, dat een aantal hypo actieve delieren niet wordt opgemerkt (Ruth Pel-Littel, 2011).

En delier is meer dan een alarmsignaal dat er iets gaande is, wanneer men een delier heeft doorgemaakt is de kans groter dat deze in het vervolg nogmaals optreed. Een delier verhoogd de kans op mortaliteit (overlijden). Ook bestaat er na het doormaken van een delier een vergrote kans op dementie. Het is dus van groot belang dat een delier zo snel mogelijk herkent en behandeld wordt. (B. Buurman, 2007)

 

Mogelijkheden

Wanneer een oudere een delier doormaakt vraagt dit veel van naasten in de vorm van ondersteuning. De patiënt is matig tot ernstig verward, kan gaan hallucineren of gaan dwalen. En zal om deze reden afhankelijk zijn van een sociaal netwerk als familie, vrienden of buren. Ook is professionele zorg vaak onvermijdelijk. Zoals eerder genoemd kan een delier enkele dagen/weken duren en is de client soms zo verward dat nabijheid noodzakelijk is. Echter heeft professionele zorg(thuis) niet de mogelijkheid de hele dag in huis te zijn. 

Wanneer er geen mantelzorg is om te ondersteunen bij een client met een delirant beeld zal uitgeweken moeten worden naar een kortdurende opname. Komt dit de client niet ten goede. Bij een delirant beeld is het juist belangrijk om in de vertrouwde omgeving te zijn, met vertrouwde dierbaren om de client heen.

Een voordeel aan een kortdurende opname is dat de mantelzorg niet 24/7 bij de client in de buurt hoeft te zijn, maar juist op bezoek komt. De mantelzorg wordt op deze manier ontlast.

  

Oplossingen

Het is belangrijk dat de somatische oorzaak van het delier aangepakt wordt. Dan is het belangrijk dat men communiceert met korte zinnen; zeg wie je bent, wat je komt doen, benoem de dag, datum en tijd. Hiermee wordt de client betrokken in het hier en nu. Een kalenderklok kan de client hierbij ondersteunen. Zorg voor een prikkelarme omgeving en structuur. Het is van essentieel belang dat de client gemobiliseerd wordt,  Bedrust is destructief voor oudere patiënten. Een dag op bed liggen vermindert de spiermassa met 5 procent.12, 13) Dat betekent dat patiënten na een week op bed liggen een aanzienlijk deel van hun spiermassa zijn kwijt geraakt. Eenmaal verloren capaciteiten op oudere leeftijd herstellen zich moeizaam. Bij delirante patiënten is het dag/ nachtritme vaak verstoord. Mobilisatie zorgt er ook voor dat patiënten een beter dag/nachtritme krijgen. 

 

Samenvatting

Een delier/ delirium is een acute verwardheid welke enkele uren tot weken kan duren. De hersenen zijn tijdelijk niet in staat om prikkels samen te voegen tot een logisch, samenhangend beeld van de werkelijkheid. Het bewustzijn is gedaald wat desoriëntatie met zich mee brengt. 
Een delier heeft altijd een somatische oorzaak bijvoorbeeld een urineweginfectie waarbij het van belang is dat deze wordt behandeld. Een delier komt voor bij kwetsbare ouderen boven de 70 jaar oud.
Er zijn twee verschillende vormen van een delier; de hyperactieve vorm uit zich voornamelijk in onrustig gedrag, plukkerig, de verwardheid neemt vaak toe in de avond, nauwelijks slaap. Ook kan de client geagiteerd overkomen en heeft deze last van wanen/ hallucinaties.
De apathische/ hypo actieve vorm uit zich voornamelijk in sufheid, veel slapen, passief en reageert inadequaat.
Ook kan men last hebben van beide vormen, hierbij zijn de symptomen van beide vormen wisselend aanwezig. En delier is meer dan een alarmsignaal dat er iets gaande is, wanneer men een delier heeft doorgemaakt is de kans groter dat deze in het vervolg nogmaals optreed. Een delier verhoogd de kans op mortiliteit (overlijden). Ook bestaat er na het doormaken van een delier een vergrote kans op dementie. Het is dus van groot belang dat een delier zo snel mogelijk herkent en behandeld wordt.